Psikoza: Simptomat e një çrregullimi që mund të shkaktohet edhe nga stresi
Çfarë është Psikoza?
Psikoza është një çrregullim i rëndë mendor që karakterizohet nga një dëmtim i thellë i funksionimit social dhe emocional. Ajo ndikon në personalitetin e individit, duke i bërë të vështirë dallimin midis realitetit dhe përjetimeve të tyre të brendshme. Pacientët me psikoza shpesh përjetojnë deluzione dhe halucinacione, të cilat i ndajnë plotësisht nga bota e jashtme dhe funksionimi normal i përditshëm.
Ky çrregullim mund të jetë i përkohshëm ose kronik dhe ka një ndikim të madh në jetën e individit, duke ndikuar në marrëdhëniet shoqërore, aftësinë për të punuar dhe cilësinë e përgjithshme të jetesës.
Llojet e Psikozës
Psikoza klasifikohet në dy kategori kryesore: psikoza organike dhe psikoza funksionale.
Psikozat Organike
Psikozat organike shfaqen si rezultat i një çrregullimi ose sëmundjeje të veçantë organike. Disa nga shkaqet kryesore të këtij lloji të psikozës përfshijnë:
- Infeksione të rënda (si malaria, sifilizi, ethet tifoide)
- Sëmundjet neurodegjenerative (si sëmundja e Parkinsonit, Huntingtonit, Alzheimerit)
- Varësia nga substancat (alkooli dhe droga)
- Traumat ose dëmtimet e trurit
- Sëmundjet infektive (p.sh., HIV, epilepsi)
Nëse sëmundja bazë trajtohet me sukses, simptomat e psikozës mund të zhduken ose të lehtësohen ndjeshëm.
Psikozat Funksionale
Ndryshe nga psikoza organike, psikozat funksionale nuk kanë një shkak organik të qartë dhe shpesh janë të ndikuara nga faktorë gjenetikë dhe socialë. Një shembull i zakonshëm i këtij lloji të psikozës është skizofrenia.
Skizofrenia është një çrregullim i rëndë mendor që karakterizohet nga halucinacione, deluzione, çrregullime të të menduarit dhe të sjelljes. Përveç skizofrenisë, një tjetër çrregullim funksional i rëndësishëm është çrregullimi afektiv bipolar, i cili përfshin episode maniake dhe depresive.
Psikoza Akute
Psikoza akute është një gjendje e përkohshme që zgjat nga një muaj deri në gjashtë muaj dhe shpesh shkaktohet nga faktorë stresues ose përvoja traumatike. Disa nga shkaqet më të zakonshme të psikozës akute përfshijnë:
- Humbja e një personi të dashur
- Lufta ose fatkeqësitë natyrore
- Humbja e punës ose probleme financiare
Simptomat e psikozës akute zakonisht shfaqen brenda dy javësh dhe mund të përfshijnë shqetësime emocionale, halucinacione dhe deluzione.
Shkaqet e Psikozës
Psikoza mund të ketë shkaqe të jashtme dhe shkaqe të brendshme.
Shkaqet e Jashtme
Faktorët e jashtëm që mund të ndikojnë në zhvillimin e psikozës janë:
- Stresi i rëndë
- Përvoja traumatike
- Sëmundje të rënda dhe infeksione
- Varësia ndaj alkoolit dhe drogës
Shkaqet e Brendshme
Psikoza mund të ketë edhe një bazë të brendshme organike, si në rastin e skizofrenisë ose psikozës maniako-depresive. Në disa raste, ajo mund të trashëgohet dhe të shfaqet si rezultat i ndërprerjeve biokimike në tru.
Një shembull tipik është psikoza e Korsakoff, e cila është e lidhur me dëmtime të sistemit nervor të shkaktuara nga alkoolizmi kronik.
Simptomat e Psikozës
Simptoma kryesore e psikozës është humbja e kontaktit me realitetin. Në fazat fillestare, simptomat mund të jenë të buta dhe shpesh të injoruara, si:
- Humbje e oreksit
- Tërheqje nga shoqëria
- Fjala irracionale dhe e çorganizuar
- Mungesë interesi për higjienën personale
Në fazat më të avancuara, psikoza mund të shkaktojë simptoma më të rënda, si:
- Halucinacione – individi sheh, dëgjon ose ndjen gjëra që nuk ekzistojnë.
- Deluzione (idetë e sëmura) – besime të gabuara dhe të palëkundshme, si paranoja ose iluzioni i madhështisë.
- Çrregullime të humorit – luhatje ekstreme midis depresionit dhe manisë.
- Të folur ose sjellje e çorganizuar – të folur i pakuptimtë dhe veprime të pazakonta.
- Paqëndrueshmëri emocionale – mungesë emocioni ose reagime të papërshtatshme ndaj situatave.
- Ankth dhe stres ekstrem – individi përjeton një frikë të paarsyeshme dhe tension të vazhdueshëm.
Trajtimi i Psikozës
Trajtimi i psikozës është kompleks dhe përfshin kombinimin e medikamenteve, terapisë psikologjike dhe mbështetjes sociale.
Medikamentet
Medikamentet antipsikotike janë trajtimi kryesor për psikoza. Megjithëse ato mund të kenë efekte anësore, ato ndihmojnë në kontrollin e simptomave dhe përmirësimin e cilësisë së jetës së pacientit.
Terapia Psikologjike
Përveç medikamenteve, pacientët shpesh përfitojnë nga terapitë e ndryshme, si:
- Terapia kognitive dhe e sjelljes (CBT)
- Terapia e grupit
- Rehabilitimi social
Shërimi dhe Perspektiva Afatgjatë
Disa pacientë përmirësohen brenda pak ditësh, ndërsa të tjerët mund të kenë nevojë për trajtim afatgjatë. Nëse psikoza është akute, ajo mund të jetë e përkohshme, por nëse ka një bazë organike ose gjenetike, mund të jetë një sëmundje kronike që kërkon menaxhim të vazhdueshëm.
Psikoza dhe Aspektet e Jetës së Përditshme
Psikoza dhe Depresioni
Psikoza shpesh shoqërohet me depresion dhe çrregullime të ankthit, por nuk është domosdoshmërisht pasojë e tyre. Megjithatë, individët me psikoza mund të përjetojnë simptoma depresive si humbja e interesit për aktivitetet e përditshme dhe ndjenjat e pashpresës.
Psikoza dhe Puna
Personat me psikoza shpesh përballen me vështirësi në vendin e punës, për shkak të problemeve me përqendrimin dhe vendimmarrjen. Megjithatë, me mbështetjen e duhur, ata mund të riintegrohen dhe të kenë një jetë profesionale të suksesshme.
Përfundim
Psikoza është një gjendje e rëndë mendore që kërkon vëmendje dhe trajtim të specializuar. Me trajtimin e duhur, shumë pacientë mund të përmirësojnë cilësinë e jetës së tyre dhe të rikthehen në një funksionim të qëndrueshëm social dhe emocional.
